Relschoppers hoofdrolspelers in eigen sensatiefilm
Terwijl zo’n 8000 mensen via YouTube afstemden op het AT5 verslag van de relschoppers in Amsterdam, werd influencer Dave Roelvink op het hoogtepunt van zijn livestream beloond met meer dan 50.000 volgers. ‘Hele maneges rukken uit. Ik sta hier met gevaar voor eigen leven, kirt Dave Roelvink, terwijl hij met zijn telefoon de aanstormende politiepaarden filmt. Een heldere analyse of achtergrondinformatie ontbreken bij het verslag van Dave maar dat boeit de gemiddelde rel-kijker niet. Ook voor de relschoppers zelf lijkt de smartphone hun belangrijkste wapen voor hun eigen gemaakte sensatiefilm die beloond wordt met vele likes, retweets en alle andere media-aandacht. Het is een post-reality-show waarin zowel relschoppers als kijkers zinloos geweld normaliseren of zelfs verheerlijken. Deze jongelui moeten met dezelfde sociale media wapens bestreden worden om hen weer terug in de echte werkelijkheid te brengen.
Het valt op dat de relschoppers hun camera voortdurend vasthouden om hun daden live te streamen. Ze worden aangespoord door opruiend commentaar van hun volgelingen. Zo gaan ze net zo makkelijk steeds een stapje verder in hun eigen filmproductie. “Gooi die ruit in”, “Steek de Hema in de fik” of “Sla die kankeragent in elkaar”. Het zijn slechts een paar commentaren van de eindeloze stroom aan verbale opruiende diaree die de herrieschoppers elkaar toebedelen. Ze krijgen zelfs privéadressen van Mark Rutte en Ferd Grapperhaus opgestuurd met de vraag of ze ook die problemen nog even kunnen uitschakelen.
De rellen in inmiddels tientallen steden hebben niets te maken met een strijd voor vrijheid. Het lijkt een schijngebeurtenis die gedreven wordt door spektakel en niet of nauwelijks door een onderliggende ideologie. De roep om aandacht, nog meer likes, retweets en online kijkers is wat de rellen levend houden. Zo maken de oproerkraaiers van een vreselijk gewelddadig spektakel een gezellig avondje uit. De selfie doet dienst als trofee om te delen met vrienden en familie of als een mooie herinnering voor later.
Het is een meme-oorlog, een post-reality show waarin zinloos geweld verheerlijkt en genormaliseerd wordt door de kijkers. Duizenden volgers kijken verrukt naar een live-uitvoering van de film ‘A Clockwork Orange’ waarvan niet Stanley Kubrick de regisseur is maar de kijker zelf. Met het geven van commentaar heeft de kijker het gevoel dat hij of zij zelf actief bijdraagt aan de film waarin ook nog bekende vriendjes meespelen. Hoe leuk is dat. Ze vragen voortdurend om nieuwe livestreams. Vers materiaal om een compleet beeld te krijgen van wat zich ook op andere locaties afspeelt. De relschoppers krijgen opdrachten waarmee ze zo het verloop van de rellen regisseren. Als je op de ene plek iets ziet gebeuren, scoor je punten als je erin slaagt dat ook in een andere plaats te laten gebeuren. Zo wordt niet alleen een eigen sensatiefilm gemaakt maar ook een spel gespeeld. Het is de gamification van geweld. Zoals het computerspel Fortnite waarbij de kijkers en spelers via een medium als Twitch samen bepalen hoe het spel afloopt.
De livestreams vanuit de tegenpartij, de politie en ME ontbreken, maar op petities.nl is inmiddels het idee gelanceerd om op de waterkanonnen een camera te installeren. ‘Wij binnenblijvende Nederlanders constateren dat een livestream in 4K vanaf het waterkanon van de politie een goede vorm van entertainment is op de zondag.’ In een paar dagen tijd is de petitie door meer dan 20.000 mensen ondertekend. Wat nog ontbreekt is een petitie om toegang tot de livestreams van de bodycams van de politie te krijgen. Zodat ook de niet-relschoppers de mogelijkheid hebben om aan de knoppen te zitten en met de realiteit te spelen.
Het echte leven is geen spel. In zijn boek ‘Amusing Ourselves to Death’ (1985) waarschuwt mediacriticus Neil Postman (1931–2003) voor het idee dat ‘televisie een pretpark maakt van onze beschaving’. Volgens hem zijn de gevolgen desastreus voor de samenleving: de natie verkeert in hoog risico als het volk een publiek wordt en zijn bestuur een circusact. Een cultuurdood is een reële mogelijkheid, concludeert Postman. De hedendaagse relschoppers hebben het idee dat ze onverslaanbaar zijn omdat ze online door duizenden fans bejubeld worden. Zeker bij de jongere generatie maakt het internetbeeld al veel langer plaats voor de televisie waar Postman over sprak. Dat was ook te zien bij de Capitoolbestormers in de Verenigde Staten (Lees: “Een aanslag op de realiteit”). Relschoppers die vanuit hun eigen internetbubbel naar Washington afreisden om op de trappen van het Capitool voor een filmpje de dood van George Floyd na te spelen. Of met de telefoon voor de neus netjes tussen de piketpaaltjes van een afgezette wandelroute het Capitool binnen lopen.
Online mag het voor relschoppers dan een populaire foute sensatiefilm opleveren, terug in de echte (offline) wereld zijn de vreselijke gevolgen van de rellen levensecht. Getroffen politieagenten, burgers en ondernemers kunnen niet simpelweg op replay drukken om opnieuw te beginnen. Voor sommigen is het helaas Game Over.
Na de rellen in Rotterdam sprak Burgemeester Aboutaleb via dezelfde sociale media relschoppers en hun ouders aan op hun verantwoordelijkheid en hun geweten. Zowel opruiende kijkers als de relschoppers moeten veel meer met hun eigen wapens bestreden worden. Via hun eigen digitale platformen moeten relschoppers ontmaskerd en opgevoed worden met de overtuiging dat het echte leven geen reality game is; Ga direct door naar de gevangenis, ga niet langs start en ontvang geen € 200.
Dit artikel is samen met Thijs Pepping geschreven.
